ISSN: 2657-800X
search
2022, t. 5, nr 2 (10), poz. 33
2022, vol.5, No. 2 (10), item. 33
2022-12-30
wyświetleń: 1698 |
pobrań: 135 |

Maciej Gemra

Pracownicy przedwojennej Prokuratorii Generalnej RP i ich dalsze losy

historia prawa
Tematem artykułu jest próba prześledzenia losów wojennych i powojennych pracowników Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej pełniących służbę w instytucji na dzień 31 grudnia 1938 r. Opracowanie jest efektem kilkuletnich badań opartych na obszernej literaturze oraz licznych źródłach, które wskazano w przypisach.

Obszerniejsze biogramy pracowników przedwojennej Prokuratorii Generalnej RP znajdują się na stronie https://www.gov.pl/web/prokuratoria/pracownicy-urzedu.

Autor uprzejmie prosi, aby wszyscy, a szczególnie krewni wymienionych osób skontaktowali się z nim za pośrednictwem Urzędu Prokuratorii Generalnej RP w przypadku gdy posiadają dodatkowe dane, lub gdy przedstawione informacje są niekompletne względnie zawierają błędy. Pozwoli to na stworzenie pełniejszego i dokładniejszego obrazu Prokuratorii Generalnej RP z czasów II RP. 


Pojęcia kluczowe: Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939; radcowie, referendarze i aplikanci Prokuratorii Generalnej RP 1919-1939; Urząd Główny Prokuratorii Generalnej RP 1919-1939;  Oddziały Prokuratorii Generalnej RP 1919-1939; Oddział PGRP Warszawa; Oddział PGRP Poznań, Oddział PGRP Kraków; Oddział PGRP Katowice; Oddział PGRP Lwów; Oddział PGRP Wilno; Oddział PGRP Gdańsk; 1918-1939; Prezes  Prokuratorii Generalnej RP 1919-1939


*Maciej Gemra, główny specjalista w Urzędzie Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej; ORCID: 0000-0002-7827-9027

I. Struktura i kompetencje przedwojennej Prokuratorii Generalnej


Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej została utworzona dekretem z dnia 7 lutego 1919 roku[1], pod którym podpisy złożyli Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, Prezydent Rady Ministrów Ignacy Jan Paderewski i Minister Skarbu Józef Englich. Wkrótce ten zastąpiono ustawą z dnia 31 lipca 1919 r. w przedmiocie utworzenia Prokuratorji Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej[2], zmienioną następnie rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 9 grudnia 1924 r. o zmianie ustroju Prokuratorji Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej[3].

            Zadaniami ustawowymi przedwojennej Prokuratorii Generalnej RP były:
  1. zastępstwo sądowe w ogóle w sprawach, dotyczących praw i interesów majątkowych i publicznych Państwa;
  2. zastępstwo praw i interesów majątkowych i publicznych Państwa w postępowaniu przed sądami prawa publicznego i władzami administracyjnymi;
  3. Wydawanie na wezwanie władz państwowych opinii prawnych w sprawach, dotyczących majątkowych i publicznych interesów Państwa oraz udzielanie porady prawnej i współdziałanie w sporządzaniu aktów prawnych, dotyczących praw i interesów Państwa.

Postanowieniem z dnia 28 marca 1919 roku[4] Naczelnik Państwa mianował na urząd Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej doktora Stanisława Bukowieckiego (1867-1944), w owym czasie radcę w randze szefa sekcji Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a wcześniej w roku 1916 dyrektora Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu, zaś w roku 1917 Ministra Sprawiedliwości w rządzie Jana Kucharzewskiego. Stanisław Bukowiecki piastował urząd Prezesa Prokuratorii Generalnej przez cały okres II Rzeczypospolitej.

W roku 1938, z którego pochodzi ostatnie znane sprawozdanie jej Prezesa, struktura organizacyjna Prokuratorii Generalnej ukształtowana była w sposób następujący:
  1. Urząd Główny w Warszawie (ul. Kopernika 36/40);
  2. Oddział we Lwowie (ul. Romanowicza 11A);
  3. Oddział w Krakowie (ul. Rynek 35);
  4. Oddział w Poznaniu (ul. Skarbowa 10);
  5. Oddział w Katowicach (ul. Kilińskiego 9);
  6. Oddział w Wilnie (Plac Napoleona-Pałac Rzeczypospolitej);
  7. Urząd Delegata w Wolnym Mieście Gdańsku (ul. Neugarten 27).[5],[6]

Wewnętrzną struktura Prokuratorii regulowały uchwały Rady Ministrów z dnia 28 czerwca 1919 roku w przedmiocie ustroju i czynności Prokuratorji Generalnej[7] i z dnia 17 czerwca 1920 roku w przedmiocie ustroju i czynności Oddziałów Prokuratorji Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej[8]. Przewidywały one podział na wydziały. Ich liczbę i kompetencje określał bezpośrednio Prezes Prokuratorii. W roku 1938 w skład Urzędu Głównego wchodziło 6 wydziałów, Oddziału we Lwowie 5 wydziałów, Oddziału w Krakowie 3 wydziały, zaś Oddziału w Poznaniu 4 wydziały. Oddziały w Katowicach, Wilnie jak i Delegatura w Gdańsku miały strukturę bezwydziałową. Swoistym fenomenem, z uwagi na położenie poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, był Urząd Delegata Prokuratorii Generalnej w Wolnym Mieście Gdańsku, będący jedyną w historii instytucji placówką zagraniczną. Celem nadania mu jak najsilniejszej pozycji włączony był w skład Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku (łączącym różne działy administracji polskiej), jako jego Oddział X.

Skład osobowy Prokuratorii stanowili urzędnicy referendarscy, kancelaryjni, rachunkowi i funkcjonariusze niżsi, do których stosowało się przepisy ustawy z dnia 17 lutego 1922 r. o państwowej służbie cywilnej[9]. Podział etatów w roku 1938 przedstawiał się w sposób następujący:
  1. Urząd Główny w Warszawie – urzędnicy 93 osoby (z tego referendarscy – 71, kancelaryjni i rachunkowi – 20), funkcjonariusze niżsi 11 osób;
  2. Oddział we Lwowie – urzędnicy 46 osób (z tego referendarscy – 33, kancelaryjni i rachunkowi – 13), funkcjonariusze niżsi 7 osób;
  3. Oddział w Krakowie – urzędnicy 31 osób (z tego referendarscy – 25, kancelaryjni i rachunkowi – 6), funkcjonariusze niżsi 4 osoby;
  4. Oddział w Poznaniu – urzędnicy 40 osób (z tego referendarscy – 27, kancelaryjni i rachunkowi – 13), funkcjonariusze niżsi 4 osoby;
  5. Oddział w Katowicach – urzędnicy 20 osób (z tego referendarscy – 18, kancelaryjni i rachunkowi – 2), funkcjonariusze niżsi 1 osoba;
  6. Oddział w Wilnie – urzędnicy 20 osób (z tego referendarscy – 14, kancelaryjni i rachunkowi – 6), funkcjonariusze niżsi 2 osoby;
  7. Urząd Delegata w Wolnym Mieście Gdańsku – urzędnicy 5 osób (z tego referendarscy – 3, kancelaryjni i rachunkowi – 2) funkcjonariusze niżsi 1 osoba.

Łącznie dawało to liczbę 285 pracowników, z których 255 stanowili urzędnicy (z tej liczby 191 urzędnicy referendarscy), a 30 funkcjonariusze niżsi.[10]
           
Szczególnie interesująca, również z uwagi na zachowane materiały biograficzne, była grupa urzędników referendarskich. W myśl rozporządzenia Prezydenta RP z 1924 urzędnikami referendarskimi mogli zostać absolwenci studiów prawniczych, którzy odbyli jednoroczną aplikację sadową. Dopełnieniem, prowadzącym do egzaminu referendarskiego, była aplikacja Prokuratorii Generalnej trwająca łącznie z aplikacją sądową 3 lata.[11] Po złożonym egzaminie referendarskim (pisemnym i ustnym) obejmującym: prawo sądowe materialne i formalne, prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo skarbowe oraz  prawo międzynarodowe, aplikant uzyskiwał charakter stałego urzędnika państwowego. Co warte zaznaczenia, zdanie egzaminu referendarskiego zwalniało z obowiązku odbywania aplikacji i egzaminu: adwokackiego (pod warunkiem pozostania w służbie referendarskiej przez okres 3 lat - zgodnie z przepisami ustawy z dnia 4 maja 1938 r. - Prawo o ustroju adwokatury[12] i sądowego - zgodnie z przepisami rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych[13], co dużej grupie urzędników referendarskich pozwoliło w okresie powojennym na zmianę wykonywanego zawodu prawniczego.

            Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1933 r. o ustanowieniu tabeli stanowisk we władzach, urzędach, zakładach i instytucjach państwowych[14] i Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1933 r. o zasadach zaszeregowania funkcjonariuszów państwowych do grup uposażenia i automatycznego przechodzenia nauczycieli do wyższych grup uposażenia, o dodatkach lokalnych, funkcyjnych i służbowych oraz o umundurowaniu niższych funkcjonariuszów państwowych[15], stanowiska zajmowane przez pracowników Prokuratorii zgrupowano w części tabeli dotyczącej Ministerstwa Skarbu, któremu podległa wtedy Prokuratoria. Zważywszy jednak na fakt nieuwzględnienie w sprawozdaniach Prezesa Prokuratorii Generalnej wykazu obejmującego wszystkich stanowisk urzędniczych (poza nielicznymi wyjątkami, takimi jak kierownik kancelarii, kierownik rachuby) i funkcjonariuszy niższych jesteśmy w stanie uwzględnić jedynie osoby zajmujące stanowiska referendarskie (merytoryczne). Począwszy od najniższego były to:
  1. Aplikant
  2. Aplikant egzaminowany
  3. Referendarz Prokuratorii Generalnej
  4. Radca Prokuratorii Generalnej
  5. Naczelnik wydziału
  6. Naczelny Sekretarz Prokuratorii Generalnej
  7. Delegat Prokuratorii Generalnej
  8. Wiceprezes Prokuratorii Generalnej
  9. Prezes Oddziału Prokuratorii Generalnej
  10. Prezes Prokuratorii Generalnej

Interesująca w przypadku urzędników referendarskich duża liczba stopni naukowych,

Stopniem doktora praw legitymowało się w:
  1. Urzędzie Głównym – 17 osób (Stanisław Bukowiecki, Stanisław Długosz, Mieczysław Dobija, Stanisław Ehrlich, Feliks Flechner, Stanisław Hillbricht, Antoni Kruczkiewicz, Bronisław Krzystkiewicz, Tomasz Niezgoda-Marynowski, Roman Nimhin, Mirosław Orłowski, Stanisław Piotrowski, Tadeusz Sobolewski, Witold Stelzer, Adam Tomaszewski, Jan Weloński, Stefan Wierzbowski);
  2. Oddziale we Lwowie – 18 osób (Juliusz Allweil, Eugeniusz Bartel, Mieczysław Bartmański, Józef Brzeski, Ludwik Fraenkel, Zygmunt Glixelli, Wiktor Hamerski, Witold Hillbricht, Kazimierz Jaworski, Seweryn Rosmarin, Stanisław Rybarski, Karol Skrowaczewski, Ziemowit Socha, Władysław Szydłowski, Wiktor Turek, Marian Waligórski, Dominik Wrabec, Julian Zając);
  3. Oddziale w Krakowie – 17 osób (Karol Alexandrowicz, Alfred Brummer, Józef Bujak, Jan Dziama, Eugeniusz Dziurzyński, Karol Jankowski, Wilhelm Jędrzejowski, Jerzy Korta, Stefan Kosiński, Alfred Kraus, Marian Mach, Feliks Płażek, Henryk Ritterman, Władysław Siedlecki, Tomasz Sołtysik, Roman Szeliga, Adam Szpunar);
  4. Oddziale w Poznaniu – 4 osoby (Władysław Kucharek, Stanisław Morawiecki, Jan Paruszewski, Bolesław Rutyński);
  5. Oddziale w Katowicach – 6 osób (Helena Bogaczewska, Józef Dąbski, Ludwik Doleżal, Lucjan Górnisiewicz, Władysław Piątkowski, Witold Sahanek);
  6. Oddziale w Wilnie – 1 osoba (Sawa Frydman);
  7. Urzędzie Delegata w Wolnym Mieście Gdańsku – 2 osoby (Jerzy Grabowski, Wilhelm Pawłowski).

Dawało to łącznie liczbę 64 doktorów praw na ogólną liczbę 191 urzędników referendarskich, co oznacza, że 33% urzędników w roku 1938 legitymowało się posiadaniem stopnia naukowego. Jak większość instytucji państwowych okresu międzywojennego, Prokuratoria była organizacją, w której przeważali mężczyźni. W grupie urzędników referendarskich stanowili oni około 92% w stosunku do 8% kobiet.


II. Założenia badawcze

Proces pozyskiwania materiałów archiwalnych dotyczących pracowników Prokuratorii Generalnej RP był długotrwały i często obarczony pewną dozą hipotez. Za stan ten odpowiedzialnych jest wiele czynników, z których trzy bez wątpienia najbardziej znaczące to:
  1. Niezachowanie się na skutek działań wojennych 1939-1945 akt osobowych pracowników, które uległy zniszczeniu.
  2. Zmiany granic Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1945.
  3. Rozproszenie żyjących pracowników Instytucji po roku 1954, w wyniku likwidacji Urzędu Zastępstwa Prawnego, który na 3 lata zastąpił zlikwidowaną w 1951 r. Prokuratorię Generalną. Jego zadanie przejęły wydziały prawne prezydiów wojewódzkich rad narodowych oraz referaty prawne prezydiów powiatowych rad narodowych[16].

Z uwagi jednak na przejście części urzędników do pracy w innych zawodach prawniczych, bądź do urzędów państwowych jesteśmy w stanie częściowo określić losy powojenne grupy byłych pracowników Prokuratorii Generalnej RP. Jako że największe grono pracowników przedwojennej Instytucji stanowili urzędnicy referendarscy (191 zatrudnionych w 1938 roku) ich to losy, wojenne i powojenne, można było w najszerszym zakresie ustalić.

Ze względu na przyjęte założenia, niniejsze opracowanie nie obejmuje tych pracowników przedwojennej Prokuratorii Generalnej , którzy zakończyli służbę przed 1938 rokiem. Było wśród nich wielu wybitnych prawników, m.in. profesorowie Jan Gwiazdomorski, Stanisław Gołąb, Alfred Ohanowicz oraz Kazimierz Przybyłowski[17].

Warto prześledzić losy przynajmniej części osób, które tworzyły  Prokuratorię w 1938 r. Zostaną oni przedstawieni w kolejności, w jakiej figurowali w ostatnim sprawozdaniu z 1938 r.
Ze względu na ograniczone ramy publikacji przedstawione mogą zostać losy tylko wybranych pracowników przedwojennej Prokuratorii Generalnej. Uwzględniono osoby, której zajmowały najwyższe stanowiska, a także te, które odegrały szczególnie istotną rolę w czasach II wojny Światowej i w okresie powojennym. Szersze informacje można zaleźć na stronie internetowej obecnej Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej[18]. 


III. Urząd Główny Prokuratorii Generalnej RP:
Prezes PGRP – dr Stanisław Bukowiecki (1867-1944)[19]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki.
Jego biografia została już szerzej opracowana[20].
Wiceprezes PGRP – dr Tomasz Niezgoda-Marynowski (1881-1958)[21]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończył Uniwersytet we Lwowie. Po studiach i aplikacji adwokackiej praktykował od 1912 jako adwokat. W latach 1914-1919 służył w wojsku, przy czym od grudnia 1918 r. w Wojsku Polskim. W Prokuratorii Generalnej RP od sierpnia 1919 r. Wiceprezes Instytucji od roku 1933. Po roku 1945 zastępca kierownika Prokuratorii Generalnej RP (Jerzego Polamina), a potem radca prawny Banku Polskiego Powszechnej Kasy Oszczędności.
Naczelnik wydziału – dr Stanisław Hillbricht (1887-1949)[22]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Po roku 1945 naczelnik wydziału w Oddziale PGRP w Krakowie. Ojciec Anny Hillbricht-Ilkowskiej, profesor nauk przyrodniczych.
Naczelnik wydziału – dr Stefan Wierzbowski (1891-1960)
Obrońca Lwowa w roku 1918. Kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Virtutti Militari. Po roku 1945 kierownik Zespołu Delegacyjnego PGRP we Wrocławiu. Mąż profesor Marii Prokopowicz-Wierzbowskiej.
Naczelnik wydziału – Witold Bendetson (1895-1959)[23],[24]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończył Uniwersytet Warszawski. W Prokuratorii Generalnej RP od roku 1921. Po roku 1945 naczelnik wydziału Urzędu Głównego PGRP, następnie od roku 1951 dyrektor Urzędu Zastępstwa Prawnego, a od roku 1954 radca ministra w Ministerstwie Sprawiedliwości, członek Komisji Reformy Procesu Cywilnego, po czym od roku 1957 Sędzia Sądu Najwyższego.
Naczelny Sekretarz PGRP – dr Antoni Kruczkiewicz (1897-1944)[25]
Ukończył Uniwersytet we Lwowie. W latach 1914-1918 w wojsku austro-węgierskim. Obrońca Lwowa w listopadzie 1918 r. Żołnierz wojny polsko-bolszewickiej. Z Prokuratorią związany od roku 1922. Początkowo urzędnik referendarski Oddziału we Lwowie, następnie (od 1927 r.) w Urzędzie Głównym. Od października 1929 r. do września 1939 r.  Naczelny Sekretarz PGRP.  W latach 1940-1944 pracownik Archiwum Akt Nowych. Po Powstaniu Warszawskim więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau i Natzweiler-Struthof, w którego podobozie Dautmergen zmarł z wycieńczenia. Pochowany w zbiorowej mogile KZ-Friedhof.
Naczelnik wydziału – dr Feliks Flechner (1889-1939)
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Według wspomnień Kazimierza Żygulskiego zginął we wrześniu 1939 roku, w wyniku bombardowania Warszawy[26].
Naczelnik wydziału – dr Jan Weloński (1887-1957)[27],[28]
Pochowany w Łodzi, Stary Cmentarz. Ukończył Uniwersytet we Lwowie. W Prokuratorii Generalnej RP od 1919 r. W latach 1940-1944 pracownik Archiwum Akt Nowych. W roku 1945 naczelnik wydziału w Oddziale PGRP w Krakowie, następnie w Urzędzie Głównym PGRP w Warszawie. Od sierpnia 1945 r. naczelnik wydziału-kierownik Zespołu Delegacyjnego PGRP w Łodzi. Następnie w od roku 1951 do 1954 naczelnik Wydziału Prawnego Prezydium Rady Narodowej w Łodzi. Po likwidacji organów zastępstwa prawnego praktykował jako adwokat w Łodzi. W okresie międzywojennym działacz sportowy sekcji tenisowej WKS Legia.
Radca – dr Tadeusz Sobolewski (1875-?)[29]
Ukończył Uniwersytet we Lwowie. Od roku 1900 związany z Prokuratorią Skarbu w Lwowie. W roku 1911 złożył egzamin adwokacki. Radcą Prokuratorii Skarbu mianowany w roku 1918, zaś radcą Prokuratorii Generalnej kwietniu 1920 r. Początkowo służbę pełnił w Oddziale PGRP we Lwowie, następnie (od połowy lat dwudziestych) w Urzędzie Głównym PGRP. Agent Rządu Polskiego przy Mieszanym Trybunale Rozjemczym w Paryżu.
Radca – Maria Fuks (1898-1967)[30]
Pochowana w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończyła Uniwersytet Warszawski. W Prokuratorii Generalnej RP od roku 1929, gdzie poprzez stanowisko referendarza została radcą Prokuratorii Generalnej. W roku 1945 pełniła funkcję naczelnika wydziału w Urzędzie Głównym PGRP. Od listopada 1945 praktykowała jako adwokat w Warszawie.
Radca – dr Stanisław Długosz (1897-1976)
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Wojskowy na Powązkach. Po roku 1945 Sekretarz Naczelny PGRP, następnie arbiter Głównej Komisji Arbitrażowej. Ojciec Stanisława Długosza (wiceministra handlu zagranicznego)[31].
Radca – dr Bronisław Krzystkiewicz (1888-1958)
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Po roku 1945 naczelnik wydziału-kierownik Zespołu Delegacyjnego PGRP w Kielcach, następnie od roku 1955 praktykował jako adwokat w Niemodlinie.
Radca – dr Witold Stelzer (1894-1967)
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Po roku 1945 praktykował jako adwokat w Warszawie. Członek Redakcji Biuletynu Naczelnej Rady Adwokackiej. Jego nazwisko  widniało na niesławnej tzw. tajnej liście adwokatów, którą prowadził Prezes Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy – Ilia Rubinow. Lista obejmowała nazwiska 21 najbardziej zaufanych adwokatów władzy komunistycznej, wyłącznie uprawnionych do występowania w charakterze obrońcy z urzędu oraz „zalecanych” jako obrońcy z wyboru w procesach toczących się przed Sekcją Tajną, funkcjonującą w tymże sądzie[32].
Radca – Henryk Woliński (1901-1986)[33],[34]
Pochowany w Katowicach. Ukończył Uniwersytet Warszawski. Z Prokuratorią Generalną RP związany od roku 1925. Referendarzem Prokuratorii Generalnej mianowany w roku 1928, radcą Prokuratorii Generalnej w 1935. Współinicjator utworzenia Rady Pomocy Żydom. Po roku 1945 praktykował jako adwokat-radca prawny w Katowicach. Członek Zrzeszenia Prawników Polskich. Jeden z bohaterów książki Hanny Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”. Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.
Radca – Juliusz Krzyżanowski (1902-1986)[35],[36]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończył Uniwersytet Warszawski. W Prokuratorii Generalnej RP od roku 1926. Lata II Wojny Światowej spędził jako jeniec w niewoli niemieckiej. Po roku 1945 zastępca naczelnika wydziału Urzędu Głównego PGRP do roku 1949, następnie naczelnik wydziału tamże. Od roku 1951 naczelnik wydziału w Urzędzie Zastępstwa Prawnego, od roku 1954 naczelnik wydziału w Ministerstwie Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, po czym od roku 1957 Sędzia Sądu Najwyższego. Mąż Marii Rafacz-Krzyżanowskiej.
Radca – Jerzy Polamin (1895-1951)[37],[38]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. W latach 1915-1920 żołnierz Polskiej Organizacji Wojskowej, Legionów Polskich i Wojska Polskiego. Ukończył Uniwersytet Warszawski. W Prokuratorii Generalnej od roku 1929. W trakcie II Wojny Światowej działał w Związku Syndykalistów Polskich. Od grudnia 1944 r. Kierownik PGRP, w roku 1948 otrzymał nominację na Prezesa PGRP. Pierwszy dyrektor Urzędu Zastępstwa Prawnego w 1951 r.
Radca – dr Stanisław Piotrowski (1901-1972)[39]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Wojskowy na Powązkach. Ukończył Uniwersytet we Lwowie. Początkowo w Oddziale PGRP we Lwowie, następnie od roku 1928 w Urzędzie Głównym PGRP. W roku 1937 mianowany radcą Prokuratorii Generalnej. Po roku 1945 naczelnik wydziału w Ministerstwie Sprawiedliwości. Członek delegacji polskiej na proces przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze. Od roku 1949 prokurator Sądu Najwyższego delegowany do pracy w Ministerstwie Sprawiedliwości. Od roku 1951 sędzia Sądu Wojewódzkiego (w latach 1953-1958 powołany do pełnienia obowiązków sędziego Sądu Najwyższego).
Referendarz – Jerzy Penno (1899-1981)[40]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończył Uniwersytet Warszawski. Z Prokuratorią związany od roku 1928. W 1931 r. mianowany referendarzem Prokuratorii Generalnej. Po roku 1945 radca Prokuratorii Generalnej. Następnie od 1951 r. starszy rzecznik prawny Urzędu Zastępstwa Prawnego. Po likwidacji organów zastępstwa prawnego w roku 1954 arbiter Głównej Komisji Arbitrażowej.
Referendarz – Jerzy Rundstein (1904-1951)[41],[42]
Po roku 1945 oficer śledczy Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku, po czym radca prawny Biura Prawnego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
Referendarz – Władysław Witkowski (1902-1999)
Pochowany w Warszawie, Cmentarz w Marysinie Wawerskim. Po roku 1945 praktykował jako adwokat w Siedlcach.
Referendarz – Maria Lutostańska (1904-1997)[43]
Pochowana w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończyła Uniwersytet Warszawski. W Prokuratorii Generalnej od roku 1929. Referendarz Prokuratorii Generalnej z 1932 r. Żołnierz Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, w składzie Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. Uczestniczka Powstania Warszawskiego w ramach Zgrupowaniu „Radosław”. Dama Krzyża Srebrnego Orderu Virtutti Militari.  Po roku 1945 radca Prokuratorii Generalnej, po roku 1951 arbiter Głównej Komisji Arbitrażowej. Siostrzenica profesora Karola Lutostańskiego.
Referendarz – dr Mirosław Orłowski (1907-1993)[44]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończył Uniwersytet Warszawski. Stopień doktora uzyskał w roku 1931. Z Prokuratorią związany od 1931 r. Na referendarza Prokuratorii mianowany w 1934 r. W latach II Wojny Światowej brał udział w tajnym nauczaniu na poziomie akademickim. W roku 1945 pracownik naukowy Uniwersytetu Łódzkiego. Od roku 1946 wykładał w Warszawie, początkowo na Uniwersytecie Warszawskim, następnie w Akademii Nauk Politycznych (dziekan Wydziału Handlu Zagranicznego), Szkole Głównej Służby Zagranicznej (rektor) i Szkoły Głównej Planowania i Statystyki (kierownik Katedry Finansów Handlu Zagranicznego).
Referendarz – Władysław Kański (1906-1983)[45]
Zmarł w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Z Prokuratorią związany od roku 1933. Referendarzem Prokuratorii Generalnej mianowany w 1936 r. W trakcie II Wojny Światowej w służbie zagranicznej Rządu RP na Uchodźstwie (Bukareszt, Jerozolima, Brazzaville) oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Po roku 1945 na emigracji, sprawował funkcje społeczne, między innymi Prezesa Polskiej Macierzy Szkolnej w Londynie.
Referendarz – dr Stanisław Ehrlich (1907-1997)[46]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Wojskowy na Powązkach. Stopień doktora uzyskał w roku 1930 na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Prokuratorii od 1931 r. W trakcie wojny ewakuował się początkowo do Lwowa, gdzie w latach 1939-1941 podjął wykłady na Uniwersytecie im. Iwana Franki. Następnie po 22 czerwca 1941 t. ewakuowany w głąb Związku Radzieckiego. Od roku 1943 oficer polityczny Ludowego Wojska Polskiego w stopniu majora, był zastępcą dowódcy brygady do spraw politycznych[. Po roku 1945 pracownik naukowy Uniwersytetu Łódzkiego, a od roku 1948 Uniwersytetu Warszawskiego. Profesor zwyczajny od roku 1958. Założyciel i redaktor naczelny „Państwa i Prawa” (1946-1966).
Referendarz – Witold Chwalewik (1900-1985)[47],[48]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończył Uniwersytet Warszawski. Z Prokuratorią związany od roku 1931. Referendarzem Prokuratorii mianowany w 1934 r. Redaktor „Rocznika Literackiego” (1933-1938). W roku 1938 kandydat na posła. W trakcie II Wojny Światowej więziony na Pawiaku i Oberhausen (Nadrenia). Po roku 1944 tłumacz Resortu Spraw Zagranicznych i naczelnik Wydziału Prawnego Ministerstwa Żeglugi i Handlu Zagranicznego. Następnie lektor języka angielskiego i wykładowca Szkoły Głównej Handlowej, Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Tłumacz szekspirowski.
Referendarz – Witold Lemenais (1900-1979)
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Komunalny Północny. W trakcie wojny więzień obozu koncentracyjnego Sachsenhausen-Oranienburg. Po roku 1945 członek Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich.
Referendarz – Zofia Wasilkowska (1910-1996)[49],[50]
Pochowana w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Z Prokuratorią związana od roku 1933. W roku 1936 mianowana referendarzem Prokuratorii Generalnej. Po roku 1945 naczelnik wydziału i pełniąca obowiązek dyrektor departamentu Ministerstwa Sprawiedliwości. Od roku 1949 sędzia Sądu Najwyższego (z wyłączeniem lat 1954-1958 kiedy piastował funkcję Sekretarza Centralnej Rady Związków Zawodowych i stanowisko posłanki na Sejm). W latach 1956-1957 Minister Sprawiedliwości. Od roku 1959 ponownie w Sądzie Najwyższym. Działaczka Ligi Kobiet Polskich.
Referendarz – Edmund Sierkin (1906-1989)[51]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Wolski. Po roku 1945 Radca Prokuratorii Generalnej, W roku 1951 naczelnik wydziału Urzędu Głównego PGRP. W latach 1951-1954 starszy rzecznik prawny Urzędu Zastępstwa Prawnego. Od roku 1954 praktykował jako adwokat w Warszawie.
Referendarz – Zdzisław Dziekoński (1906-1992)
Zmarł w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. W trakcie wojny czynny w działalności konspiracyjnej, między innymi instruktor Harcerskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy „Agrykola”. Uczestnik Powstania Warszawskiego, po jego zakończeniu więzień obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen, następnie jeniec obozu oficerskiego II D Gross-Born. Po roku 1945 na emigracji w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, następnie od roku 1951 w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie pracował w organizacjach polonijnych.
Referendarz – Tadeusz Zastawniak (1907-1956)[52]
Pochowany w Gdowie na miejscowym cmentarzu parafialnym. Ukończył Uniwersytet Jagielloński. Z Prokuratorią związany od roku 1933. W roku 1937 mianowany referendarzem Prokuratorii Generalnej. Od roku 1940 do 1945 prowadził praktykę adwokacką w Dobczycach, następnie do śmierci w Krakowie. W tymże okresie niósł pomoc materialną prezesowi Stanisławowi Bukowieckiemu. Działacz sportowy Klubu Sportowego Cracovia, honorowy sekretarz Polskiego Związku Piłki Nożnej.
Referendarz – Władysław Domino (1910-1996)[53]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Bródnowski. Z Prokuratorią związany od roku 1934. W roku 1937 mianowany referendarzem Prokuratorii Generalnej. Po roku 1945 ponownie  referendarz Urzędu Głównego PGRP. W roku 1946 wpisany na listę adwokacką, pracował następnie w Centralnym Komitecie Wykonawczym Polskiej Partii Socjalistycznej, następnie jako adwokat-radca prawny. Wpisany na listę Ilji Rubinowa[54] .
Referendarz – Bohdan Sałaciński vel Andrzej Pomian (1911-2008)
Zmarł w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. W trakcie wojny czynny w działalności konspiracyjnej w ramach Komendy Głównej Armii Krajowej. W latach 1944-1955 na emigracji w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. W roku 1945 współzałożyciel ugrupowania Polski Ruch Wolnościowy Niepodległość i Demokracja. Od roku 1955 w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie od kolejnego roku pracował jako korespondent Radia Wolna Europa. Jest autorem i współautorem licznych prac historycznych.
Referendarz – Andrzej Prosiński (1906-1940)[55]
Pochowany w Charkowie, Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu. Zamordowany przez okupanta radzieckiego.
Referendarz – Stanisław Wąsik (1908-2004)
Zmarł w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. W Prokuratorii od roku 1935. Na referendarza Prokuratorii Generalnej mianowany w 1938 r. W trakcie wojny w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (2 Dywizja Strzelców Pieszych – dowódca plutonu łączności 6 Kresowego Pułku Strzelców Pieszych). Po roku 1945 w ruchu kombatanckim i Polskiej Partii Socjalistycznej na emigracji.
Aplikant – Stanisław Byczewski (1909-1988)
Pochowany w Poznaniu, Cmentarz komunalny Junikowo. Po roku 1945 radca prawny Wojewódzkiego Oddziału Narodowego Banku Polskiego. Zięć profesora Bohdana Winiarskiego, ojciec wiceministra spraw zagranicznych i ambasadora RP Iwa Byczewskiego.
Aplikant – Stanisław Wartheim (1914-1943)[56]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Ewangelicko-Reformowany. Brat adwokata Bronisława Wartheima. Zamordowany przez okupanta niemieckiego w Warszawie.
Aplikant – Ryszard Matuszewski (1914-2010)[57],[58]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończył Uniwersytet Warszawski. Z Prokuratorią związany od roku 1937. W trakcie wojny czynny w działalności konspiracyjnej związanej z Polską Partią Socjalistyczną - Wolność, Równość, Niepodległość. Brał udział w pracach Rady Pomocy Żydom. Po roku 1945 literat, tłumacz. Członek Związku Literatów Polskich, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Polskiego PEN Clubu. Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata[59].
Aplikant – Bronisław Minc (1913-2004)[60]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Wojskowy na Powązkach. Ukończył Uniwersytet Jagielloński. Aplikant Prokuratorii Generalnej od 1938 r. Od roku 1939 do 1945 w Związku Radzieckim. Działacz Związku Patriotów Polskich. W latach 1946-1952 dyrektor departamentu w Centralnym Urzędzie Planowania, następnie Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego. Od roku 1948 pracownik naukowy, związany ze Szkołą Główną Handlową, następnie Szkołą Główną Planowania i Statystyki. Stopień doktora uzyskał w roku 1950. W roku 1955 profesor nadzwyczajny, od 1962 profesor zwyczajny. Młodszy brat Hilarego Minca (1905-1974).
Aplikant – Henryk Rasz (1914-1991)[61]
Pochowany w Montrealu. W trakcie wojny czynny konspiracyjnie w ramach wymiaru sprawiedliwości Armii Krajowej. Uczestnik Powstania Warszawskiego, po jego zakończeniu jeniec obozu oficerskiego VII A Murnau. Po roku 1945 na emigracji w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, po przejściu na emeryturę osiedlił się w Kanadzie.
Aplikant – Tadeusz Hanik (1914-1979)[62]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Ukończył Uniwersytet Warszawski. W Prokuratorii Generalnej RP od roku 1938. Od roku 1946 praktykował jako adwokat-radca prawny w Warszawie. Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.[63]


IV. Oddział Prokuratorii Generalnej RP w Poznaniu:
Prezes Oddziału PGRP - Franciszek Duralski (1879-1964)[64],[65]
Pochowany w Poznaniu, Cmentarz komunalny Junikowo. Ukończył Uniwersytet we Lwowie. Sędzia powiatowy w Kielcach, sędzia Sądu Okręgowego w Łodzi i Zamościu (wiceprezes). W roku 1924 mianowany radcą w Ministerstwie Sprawiedliwości, następnie sędzią Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. W roku 1928 mianowany prezesem Oddziału PGRP w Poznaniu. Po roku 1945 kierownik Oddziału PGRP w Poznaniu.
Naczelnik wydziału - Leon Leitgeber (1882-1969)
Pochowany w Poznaniu, Cmentarz komunalny Junikowo. Po roku 1945 naczelnik wydziału Oddziału PGRP w Poznaniu
Naczelnik wydziału - dr Jan Paruszewski (1889-1958)
Pochowany w Poznaniu, Cmentarz komunalny Junikowo. Po roku 1945 zastępca kierownika Oddziału PGRP w Poznaniu.
Radca - dr Stanisław Morawiecki (1898-1966)
Pochowany w Puszczykowie na miejscowym cmentarzu parafialnym. Po roku 1945 naczelnik wydziału Oddziału PGRP w Poznaniu.
Radca - Grzegorz Kanafocki (1899-1980)[66],[67]
Pochowany w Sopocie na miejscowym cmentarzu komunalnym. Po roku 1945 naczelnik wydziału Oddziału PGRP w Gdańsku. Od roku 1948 praktykował jako adwokat w Malborku. Fotograf, związany z Gdańskim Towarzystwem Fotograficznym.
Radca - dr Bolesław Rutyński (1899-1940)[68],[69]
Zamordowany przez okupanta radzieckiego, pochowany w Katyniu, Polski Cmentarz Wojenny. Ukończył Uniwersytet we Lwowie. Referent P.K.O w Poznaniu. W roku 1927 mianowany podprokuratorem Sądu Okręgowego w Gnieźnie. Z Prokuratorią związany od roku 1929, w którym to mianowany został radcą Prokuratorii Generalnej. Brał udział w kampanii wrześniowej w ramach Oddziału Zapasowego 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.
Radca - Tadeusz Kassern (1904-1957)[70],[71]
Zmarł w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Ukończył Uniwersytet w Poznaniu. W Prokuratorii Generalnej od roku 1926. W 1929 r. mianowany referendarzem, następnie w radcą Prokuratorii Generalnej w 1935 r. W takcie II Wojny Światowej, w związku z żydowskim pochodzeniem ukrywał się w Krakowie, Warszawie i Zakopanem. W roku 1945 Sekretarz Oddziału PGRP w Poznaniu. Po roku 1945 w służbie zagranicznej – attaché kulturalny, radca i konsul w Konsulacie Generalnym RP w Nowym Jorku. Od roku 1948 na emigracji. Kompozytor i pedagog muzyczny.
Referendarz - Jan Gibas (1901-1942)[72]
Ukończył Uniwersytet w Poznaniu. W trakcie nauki w gimnazjum ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej. Z Prokuratorią związany od roku 1929. W roku 1932 mianowany referendarzem Prokuratorii Generalnej. W trakcie wojny czynny w działalności konspiracyjnej. Aresztowany i więziony w Forcie VII w Poznaniu. Zamordowany przez okupanta niemieckiego.
Referendarz - Leonard Olejnik (1905-1982)[73]
Pochowany w Opolu, Cmentarz komunalny w Półwsi Opole. Ukończył Uniwersytet w Poznaniu. Z Prokuratorią związany od roku 1932. W roku 1935 mianowany referendarzem Prokuratorii Generalnej. Po roku 1945 urzędnik samorządowy. Od roku 1952 praktykował jako adwokat w Opolu. Działacz sportowy, fotograf.
Referendarz - Jadwiga Goławska (1906-1981)
Pochowana w Warszawie, Cmentarz Komunalny Północny. Po roku 1945 arbiter Głównej Komisji Arbitrażowej i członek Biura Orzecznictwa Sądu Najwyższego. Matka profesor Krystyny Kersten.
Referendarz - Władysław Sobieszczański (1909-2011)[74]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Po roku 1945 radca-kierownik Zespołu Delegacyjnego PGRP w Bydgoszczy, następnie w roku 1951 naczelnik Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy. Od roku 1954 praktykował jako adwokat-radca prawny w Bydgoszczy.
Referendarz - Napoleon Cwojdziński (1908-?)
Po roku 1945 radca Zespołu Delegacyjnego PGRP we Wrocławiu. W roku 1951 Zastępca naczelnika Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu. Od roku 1954 praktykował jako adwokat we Wrocławiu. Ojciec profesora Stanisława Cwojdzińskiego.
Referendarz - Lech Neyman (1908-1948)[75]
Grób symboliczny w Warszawie, Cmentarz Wojskowy na Powązkach-Kwatera na „Na Łączce”. Ukończył Uniwersytet w Poznaniu. Z Prokuratorią związany od roku 1933. W roku 1936 mianowany referendarzem Prokuratorii Generalnej. W trakcie wojny czynny w działalności konspiracyjnej związanej z Narodowymi Siłami Zbrojnymi. Po roku 1945 w podziemiu niepodległościowym. W roku 1947 aresztowany i skazany na karę śmierci.
Egzaminowany aplikant - Stefan Jakubowski (1911-1988)[76]
Pochowany w Poznaniu, Cmentarz komunalny Junikowo. Po roku 1945 pracował w Oddziale PGRP w Poznaniu. Następnie w latach 50-tych praktykował jako adwokat w Szamotułach, po czym od roku 1966 jako adwokat-radca prawny Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń w Poznaniu.
Egzaminowany aplikant - Ignacy Nowak (1911-1985)[77]
Pochowany w Gdańsku, Cmentarz Centralny-Srebrzysko. W roku 1944 wraz z Jerzym Polaminem czynny w reaktywacji PGRP, sprawując funkcję pierwszego powojennego Naczelnego Sekretarza PGRP. Od roku 1945 Sekretarz Oddziału PGRP w Gdańsku, następnie naczelnik wydziału tamże. W roku 1951 kierownik zespołu w Wydziale Prawnym Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku. Od roku 1954 praktykował jako adwokat-radca prawny w Gdańsku.


V.  Oddział Prokuratorii Generalnej RP w Krakowie:

Prezes Oddziału PGRP - dr Eugeniusz Dziurzyński (1884-1962)
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Po roku 1945 kierownik Oddziału PGRP w Krakowie.
Naczelnik wydziału - dr Alfred Kraus (1878-1948)[78]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Po roku 1945 zastępca kierownik Oddziału PGRP w Krakowie.
Naczelnik wydziału - dr Feliks Płażek (1882-1950)[79]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Na Salwatorze. Po roku 1945 naczelnik wydziału Oddziału PGRP w Krakowie. Po wojnie w Prokuratorii Generalnej pracował jego syn, Stefan Płażek. Dziadek dr hab. Stefana Płażka (juniora)[80].
Naczelnik wydziału - dr Tomasz Sołtysik (1880-?)
Po roku 1945 naczelnik wydziału Oddziału PGRP w Krakowie.
Radca – Jan Walery Jaworski (1888-1956)
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Po roku 1945 radca Oddziału PGRP w Krakowie, następnie praktykował jako adwokat w Krakowie.
Radca - dr Marian Mach (1891-1985)[81]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. W trakcie wojny sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie. Po roku 1945 radca Oddziału PGRP w Krakowie. W 1951 r. Starszy rzecznik prawny Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Od 1953 praktykował jako adwokat w Krakowie.
Referendarz - dr Karol Alexandrowicz (1902-1975)[82]
Zmarł w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. W trakcie wojny w służbie zagranicznej Rządu RP na Uchodźctwie. Od roku 1943 Prezes Banku Gospodarstwa Krajowego. W latach 1945-1946  w służbie zagranicznej Rządu RP. Od roku 1946 na emigracji, w roku 1950 uzyskał obywatelstwo brytyjskie. Profesor Wydziału Prawa Uniwersytetu w Madrasie. Doradca premiera Jawaharlala Nehru.
Referendarz - dr Henryk Ritterman (1906-?)
Zmarł w Izraelu. Najprawdopodobniej w 1940 roku wyjechał do Palestyny, gdzie służył w armii brytyjskiej jako prawnik - Heim Ritterman-Abir. Autor wspomnień „Nie od razu Kraków zapomniano”.
Referendarz - Witold Dziurzyński (1908-po 1966)[83]
Po roku 1945 radca Oddziału PGRP w Krakowie. Od 1951 Rzecznik prawny, Starszy rzecznik prawny, radca do spraw zastępstwa sądowego Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Następnie od roku 1958 praktykował jako adwokat w Krakowie.
Referendarz - Tadeusz Mięsowicz (1907-1969)[84]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Od roku 1940 praktykował jako adwokat w Krakowie. Po 1945 pracownik naukowy Wydziału Prawa Uniwersytety Jagiellońskiego. Syn profesora Erwina Mięsowicza.
Referendarz - dr Stefan Kosiński (1909-1991)[85]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Od roku 1942 praktykował jako adwokat w Krakowie.  W latach 1958-1964 Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej.
Aplikant - dr Adam Szpunar (1913-2002)[86],[87]
Pochowany w Łodzi, Cmentarz komunalny Doły. Stopień doktora uzyskał w roku 1935. Z Prokuratorią związany w latach 1935-1939. Po roku 1945 pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego i Łódzkiego. W roku W roku 1945 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od roku 1949 profesor nadzwyczajny i kierownik Katedry Prawa Cywilnego Uniwersytetu Łódzkiego do czasu przejścia na emeryturę w 1983 r. Profesor zwyczajny od roku 1958. W latach 1956-1962 Rektor Uniwersytetu Łódzkiego. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Umiejętności. Od roku 1986 do 1992 członek Komisji do spraw Reformy Prawa Cywilnego. Jego bibliografia obejmuje łącznie ponad 650 pozycji, w tym wydanych w językach obcych.
Aplikant - dr Władysław Siedlecki (1911-1998)[88],[89]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Specjalista w zakresie prawa procesowego cywilnego. Stopień doktora uzyskał w roku 1935. Z Prokuratorią związany w latach 1935-1938, będą jednocześnie asystentem na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po roku 1945 pracownik naukowy Wydziałów Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, Toruńskiego i od 1961 Jagiellońskiego. W roku 1948 habilitował się Uniwersytecie Jagiellońskim. Profesor zwyczajny od roku 1957. W latach 1963-1965 dziekan Wydziału Prawa. Od roku 1971 do przejścia na emeryturę w roku 1981 dyrektor Instytutu Prawa Cywilnego i kierownik Zakładu Postępowania Cywilnego. W latach 1973-1987 członek rady legislacyjnej przy prezesie Rady Ministrów. Współreferent projektu kodeksu postępowania cywilnego z 1964 r. Autor wspomnień „Spojrzenie wstecz”.
Aplikant - Stanisław Śreniowski (1912-1957)[90],[91]
Pochowany w Łodzi, Cmentarz św. Rocha na Radogoszczu. Z Prokuratorią związany od roku 1937. W trakcie wojny ewakuował się do Lwowa, gdzie podjął wykłady na Uniwersytecie im. Iwana Franki. Po roku 1945 pracownik naukowy Uniwersytetu Łódzkiego. Profesor nadzwyczajny od roku 1949.
Aplikant - Andrzej Kłodziński (1914-1973)[92]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Na Salwatorze. W trakcie wojny brał udział w tajnym nauczaniu na poziomie akademickim. Po roku 1945 w arbitraży gospodarczym, Wiceprezes Okręgowej Komisji Arbitrażowej w Krakowie.


VI. Oddział Prokuratorii Generalnej RP w Katowicach:
Prezes Oddziału PGRP - dr Witold Sahanek (1887-1940(1941))[93],[94]
Ukończył Uniwersytet we Lwowie. W administracji państwowej pracował jako urzędnik Starostwa w Nowym Targu. Od roku 1920 do 1923 pełnił służbę w Ministerstwie byłej Dzielnicy Pruskiej. W Prokuratorii Generalnej RP od roku 1923, w jej Oddziale w Poznaniu. Od 1925 r. pełnił funkcję delegata Prokuratorii Generalnej RP w Katowicach, zaś po przekształceniu go w roku 1930 w Oddział został jego prezesem. W roku 1939 ewakuowany na tereny wschodnich województw Rzeczypospolitej. W roku 1940 wraz z żoną i dziećmi deportowany w głąb Związku Radzieckiego, gdzie zmarł.
Naczelnik wydziału - dr Lucjan Górnisiewicz (1884-1967)[95]
Pochowany w Katowicach, Cmentarz przy ulicy Sienkiewicza 47. Po roku 1945 kierownik Oddziału PGRP w Katowicach. Następnie naczelnik Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Działacz Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.
Radca - dr Władysław Piątkowski
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Po roku 1945 prezes Oddziału PGRP w Gdańsku.
Radca - Bronisław Obrzut (1888-1964)[96]
Pochowany w Katowicach, Cmentarz Wełnowiec. Po roku 1945 naczelnik wydziału Oddziału PGRP w Katowicach. Od roku 1951 pracownik Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Następnie od roku 1956 praktykował jako adwokat-radca prawny w Katowicach.
Referendarz - Wincenty Hein (1909-1993)[97],[98]
Pochowany w Bochni, Cmentarz przy ulicy Orackiej 32. Ukończył Uniwersytet Jagielloński. Z Prokuratorią związany od roku 1932. Na referendarza Prokuratorii Generalnej mianowany w 1935 r. W trakcie wojny żołnierz Służby Zwycięstwa Polski-Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej. Więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz, Buchenwald, Mittelbau-Dora. W latach 1946-1947 członek Polskiej Misji Wojskowej do Badania Niemieckich Zbrodni Wojennych. Od roku 1946 do 1993 członek Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. Począwszy od roku 1947 praktykował jako adwokat-radca prawny w Krakowie. Współautor monografii „Montelupich”.
Referendarz - dr Helena Bogaczewska (1904-1993)[99],[100]
Pochowana w Wiśle, Cmentarz przy ulicy Lipowej 13. W latach 1946-1948 w służbie zagranicznej Rządu RP. Od roku 1948 arbiter Okręgowej Komisji Arbitrażowej w Katowicach.
Referendarz - Zbigniew Arzt (?-1942)[101]
Zamordowany przez okupanta niemieckiego w obozie koncentracyjnym Auschwitz.
Aplikant - Stanisław Weiss (1910-1939)
Poległ w trakcie kampanii wrześniowej.
Aplikant - Zofia Urban (1912-1986)[102]
Pochowana w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. W latach 1944-1949 praktykowała jako adwokat w Krakowie. Następnie do 1951 radca Oddziału PGRP w Katowicach. Od roku 1951 praktykowała jako adwokat-radca prawny w Katowicach.
Aplikant - Aleksander Czacki (1914-1999)[103]
Pochowany w Katowicach, Cmentarz Wełnowiec. Po 1945 referendarz, radca, Sekretarz  Oddziału PGRP w Katowicach. W roku 1951 kierownik zespołu Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Od tego samego roku praktykowała jako adwokat-radca prawny w Katowicach.


VII. Delegatura Prokuratorii Generalnej RP w Gdańsku:
Delegat - Włodzimierz Moderow (1888-1970)[104],[105]
Pochowany w Genewie, Cmentarz St. Georges. W Prokuratorii Generalnej RP od roku 1921, w jej Delegaturze w Gdańsku. W latach 1945-1946 członek Polskiej Komisji Przygotowawczej Organizacji Narodów Zjednoczonych, od roku 1946 do 1952 generalny dyrektor Biura Europejskiego Organizacji Narodów Zjednoczonych w Genewie.
Radca - dr Jerzy Grabowski (1899-1969)[106]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Po roku 1945 naczelnik wydziału Oddziału PGRP w Gdańsku, po czym od roku 1951 zastępca naczelnika Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku, następnie od roku 1955 praktykowała jako adwokat w Sopocie.
Radca - dr Wilhelm Pawłowski (?-1939)[107]
Zamordowany przez okupanta niemieckiego w trakcie Intelligenzaktion (10.39-04.40) w Piaśnicy, ciało niezidentyfikowane.


VIII. Oddział Prokuratorii Generalnej RP w Wilnie:
Prezes Oddziału PGRP - Mieczysław Obiezierski (1867[108]-1939(1940))[109],[110]
W roku 1939 aresztowany przez Rosjan. Zamordowany przez okupanta radzieckiego.
Radca - Władysław Bądzyński (1875-1941)
Pochowany w Zielonce, Cmentarz przy alei Józefa Piłsudskiego. W roku 1940 wraz z rodziną w Zielonce.
Radca - Józef Hordyński
Po roku 1945 naczelnik wydziału Urzędu Głównego PGRP. W latach 60-tych praktykował jako adwokat w Warszawie.
Radca - Kazimierz Zwierko (1895-1973)[111]
Od roku 1946 praktykował jako adwokat w Bydgoszczy.
Radca - Konstantyn Cierpiński (1898-1979)[112],[113]
Z Prokuratorią związany od roku 1926. Sekretarz naczelny Oddziału PGRP w Wilnie. W latach 1939-1941 w niewoli radzieckiej. Jeniec obozów w Starobielsku;  Pawliszczew Bor i Griazowcu. Od 1941 do 1947 żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Do Polski powrócił w roku 1947, wtedy też podjął służbę w Zespole Delegacyjnym Prokuratorii Generalnej RP w Łodzi. Następnie od 1951 w Wydziale Prawnym Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej miasta Łodzi. Po likwidacji organów zastępstwa prawnego w 1954, urzędnik Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej miasta Łodzi, do czasu przejścia na emeryturę w 1971 r.
Referendarz - Antoni Hleb-Koszański (1901-1970)[114]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Po roku 1945 radca Zespołu Delegacyjnego PGRP w Bydgoszczy. W latach 60-tych praktykował jako adwokat w Warszawie. Brat Heleny Hleb-Koszańskiej.
Referendarz - Janina Marcinowska (1904-?)
Po roku 1945 radca Zespołu Delegacyjnego PGRP w Bydgoszczy. W latach 60-tych praktykowała jako adwokat w Warszawie.
Referendarz - Maria Wasilewska (1906-1992)[115]
Pochowana w Katowicach, Cmentarz przy ulicy Murckowskiej 9. Po roku 1945 referendarz, radca, naczelnik wydziału Oddziału PGRP w Katowicach. W latach 1951-1954 Zastępca naczelnika Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Od roku 1954 praktykowała jako adwokat-radca prawny w Katowicach.
Referendarz - Eugeniusz Kurkowski (1904-1979)[116]
Po roku 1945 radca Zespołu Delegacyjnego PGRP w Łodzi. Długoletni radca prawny Okręgowej Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi.
Referendarz – dr Sawa Frydman vel Czesław Nowiński (1907-1981)[117],[118],[119]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Wojskowy na Powązkach. W Prokuratorii Generalnej od roku 1929. W roku 1937 mianowany referendarzem Prokuratorii Generalnej. W latach 1945-1947 podsekretarz stanu w Ministerstwie Aprowizacji i Handlu. Po roku 1947 pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoły Głównej Planowania i Statystyki i Polskiej Akademii Nauk – profesor zwyczajny. W latach 1949-1952 pierwszy Rektor Szkoły Głównej Planowania  i Statystyki. W roku 1946 zmienił imię i nazwisko na Czesław Nowiński.
Referendarz - Helena Folejewska (1900-1980)[120]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Wojskowy na Powązkach. Po roku 1945 radca Prokuratorii Generalnej, następnie po roku 1951 długoletnia pracownik Urzędu Rady Ministrów.
 


IX. Oddział Prokuratorii Generalnej RP we Lwowie:
Prezes Oddziału PGRP - dr Wiktor Hamerski (1864-1940)[121],[122],[123],[124],[125]
Pochowany w Lwowie, Cmentarz Łyczakowski. Ukończył Uniwersytet we Lwowie. Od roku 1886 związany z Prokuratorią Skarbu w Lwowie. Egzamin adwokacki złożył w 1896 r., egzamin dla służby konceptowej Prokuratorii Skarbu w 1899 r. Radcą Prokuratorii Skarbu mianowany w roku 1899, starszym radcą w 1907. Od roku 18944 pełnił funkcję dyrektora Departamentu Kościelnego Prokuratorii Skarbu we Lwowie. Od roku 1919 zastępca Prokuratora Skarbu we Lwowie. W lutym 1920 mianowany naczelnikiem (prezesem) Oddziału PGRP we Lwowie, które to stanowisko piastował do roku 1939. Członek licznych komisji egzaminacyjnych. Ojciec profesora Edwarda Hamerskiego – ofiary mordu profesorów lwowskich w lipcu 1941 r..
Naczelnik wydziału - dr Eugeniusz Bartel (1872-1940)[126],[127],[128]
Ukończył Uniwersytet we Lwowie. Od roku 1886 związany z Prokuratorią Skarbu w Lwowie. Złożył egzamin adwokacki i egzamin dla służby konceptowej Prokuratorii Skarbu. Radcą Prokuratorii Skarbu mianowany w roku 1908. Starszym radcą Prokuratorii Generalnej mianowany w kwietniu 1920 r. Zamordowany przez okupanta radzieckiego.
Naczelnik wydziału - dr Władysław Szydłowski (1871-1940) [129],[130],[131],[132]
Tablica upamiętniająca w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Zamordowany przez okupanta radzieckiego.
Naczelnik wydziału - dr Karol Skrowaczewski[133]
Po roku 1945 zastępca kierownika Oddziału PGRP w Katowicach.
Naczelnik wydziału - dr Józef Brzeski (1877-1944) [134], [135]
Pochowany w Teheranie, Cmentarz Polski. Ukończył Uniwersytet Jagielloński. Od roku 1901 związany z Prokuratorią Skarbu w Lwowie. Złożył egzamin dla służby konceptowej Prokuratorii Skarbu (1904) egzamin adwokacki (1905). Radcą Prokuratorii Skarbu mianowany w roku 1917. Na radcę Prokuratorii Generalnej mianowany w kwietniu 1920 r. Ofiara represji radzieckich. Ewakuowany do Iranu. Tamże członek sekcji prawniczej Towarzystwa Studiów Irańskich w Teheranie.
Radca - dr Julian Zając[136]
Informacji biograficznych nie ustalono. Być może tożsamy z p.o. doc. Julianiem Semenowyczem Zającem (ur. 1880) z Uniwersytetu im. Iwana Franki (przed rokiem 1939 Uniwersytet im. Jana Kazimierza).
Radca - dr Witold Hillbricht (1885-1953)[137]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Po roku 1945 radca Oddziału PGRP w Krakowie. Od roku 1951 radca prawny Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie.
Radca - dr Aleksy Zarzycki (1888-?)
Po roku 1945 radca Zespołu Delegacyjnego PGRP w Kielcach.
Radca - dr Mieczysław Bartmański (1889-1950)
Pochowany w Bobowej, Cmentarz przy ulicy Węgierskiej. Po roku 1945 radca Oddziału PGRP w Poznaniu.
Radca - dr Juliusz Allweil
W październiku 1939 podjął wykłady na Uniwersytecie im. Iwana Franki (przed rokiem 1939 Uniwersytet im. Jana Kazimierza).
Radca - Jerzy Lachowski (1899-1940)[138]
Pochowany w Charkowie, Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu. Zamordowany przez okupanta radzieckiego.
Referendarz - dr Marian Waligórski (1903-1953)[139],[140]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Z Prokuratorią związany od roku 1926. Referendarzem Prokuratorii Generalnej mianowany w 1928 r. W latach 1927-1939 asystent Uniwersytetu Jana Kazimierza. W roku 1937 habilitował się Uniwersytecie Jana Kazimierza. Od roku 1940 do 1940 laborant Uniwersytetu im. Iwana Franki. W trakcie okupacji niemieckiej Lwowa praktykował jako adwokat.  Od roku 1944 przebywał w Krakowie, gdzie również praktykował jako adwokat. Od roku 1945 pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Profesor nadzwyczajny od roku 1947 i kierownik Katedry Postępowania Sądowo-Cywilnego.
Referendarz - dr Ziemowit Socha[141]
Zmarł w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Ofiara represji radzieckich. W roku 1960 uzyskał obywatelstwo brytyjskie. Pracował jako urzędnik.
Referendarz - dr Seweryn Rosmarin (1905-(1942))[142]
Ukończył Uniwersytet we Lwowie. W latach 1932-1934 asystent Uniwersytetu Jana Kazimierza. Zamordowany przez okupanta niemieckiego we Lwowie. Starszy brat profesora Stefana Rozmaryna.
Referendarz  Adam Radziszowski (1904-1988)[143]
Pochowany Rzeszowie. Cmentarz Pobitno. Po roku 1945 naczelnik wydziału-kierownik Zespołu Delegacyjnego PGRP w Rzeszowie. Następnie praktykował jako adwokat w Rzeszowie.
Referendarz - dr Dominik Wrabec (1904-1967)
Zmarł we Wrocławiu, Cmentarz przy ulicy Monte Cassino 68. W październiku 1939 podjął wykłady na Uniwersytecie im. Iwana Franki (przed rokiem 1939 Uniwersytet im. Jana Kazimierza).
Referendarz - Franciszek Zachariasiewicz (1905-1991)[144],[145]
Pochowany w Katowicach, Cmentarz przy ulicy Murckowskiej 9. W Prokuratorii Generalnej od roku 1930. Referendarzem Prokuratorii Generalnej mianowany w 1934 r. W latach 1936-1939 asystent Uniwersytetu Jana Kazimierza. W trakcie II Wojny Światowej pracował w Zarządzie Nieruchomości Miejskich i Gazowni w Lwowie. W roku 1944 obronił rozprawę doktorską na Tajnym Uniwersytecie im. Jana Kazimierza. Po roku 1945 kierownik oddziału Tymczasowego Zarządu Państwowego w Katowicach. Od roku 1946 praktykował jako adwokat-radca prawny w Katowicach. Ojciec profesor Marii Anny de Abgaro Zachariasiewicz.
Referendarz - Zdzisław Thullie (1908-2006)[146],[147]
Zmarł w Katowicach. Z Prokuratorią Generalną związany od roku 1930. Referendarzem Prokuratorii Generalnej został mianowany w 1934 r. W latach 1931-1939 asystent Uniwersytetu Jana Kazimierza. W trakcie okupacji radzieckiej Lwowa pracownik naukowy, następnie biblioteczny Uniwersytetu im. Iwana Franki. Od roku 1941 do 1944 pracownik Zarządu Nieruchomości Miejskich we Lwowie. W roku 1945 uzyskał wpis na listę adwokatów w Katowicach. W latach 1945-1949 kierownik oddziału, następnie naczelnik wydziału Tymczasowego Zarządu Państwowego w Katowicach, po jego likwidacji, Okręgowego Urzędu Likwidacyjnego w Katowicach. Od roku 1949 do 1950 pracownik Izby Przemysłowo-Handlowej w Katowicach. Od roku 1950 wiceprezes Okręgowej Komisji Arbitrażowej w Katowicach.
Referendarz - Roman Demianiowski (1908-2000)[148]
Pochowany w Gliwicach, Cmentarz Lipowy. Po roku 1945 pracownik Tymczasowego Zarządu Państwowego w Gliwicach. Od roku 1946 praktykował jako adwokat-radca prawny w Gliwicach.
Referendarz - Adam Lang (1907-1970)[149]
Pochowany w Gliwicach, Cmentarz Centralny. Od roku 1946 praktykował jako adwokat-radca prawny w Gliwicach.
Referendarz - Wiktor Turek (1910-1963)[150],[151]
Zmarł w Toronto. Ofiara represji radzieckich. Ukończył Uniwersytet we Lwowie. W Prokuratorii Generalnej od roku 1932, na referendarza Prokuratorii Generalnej mianowany w 1934 r. Najprawdopodobniej w 1939 r. obronił rozprawę doktorską. Po roku 1945 na emigracji w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, następnie od roku 1950 w Kanadzie, gdzie był organizatorem i dyrektorem Polsko-Kanadyjskiego Instytutu Naukowego.
Referendarz - Zbigniew Rzepka (1911-1995)[152]
Pochowany w Warszawie, Cmentarz Stare Powązki. Przed rokiem 1939 Asystent Uniwersytetu Jana Kazimierza. Po roku 1945 dyrektor Departamentu Prawnego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego, członek Komisji Reformy Procesu Cywilnego, redaktor naczelny "Przeglądu Ustawodawstwa Gospodarczego".
Egzaminowany  aplikant - Bronisław Walaszek (1910-1974)[153]
Pochowany w Krakowie, Cmentarz Rakowicki. Z Prokuratorią związany od roku 1937. Jako jeden z trzech doktorantów obronił rozprawę doktorską na Tajnym Uniwersytecie im. Jana Kazimierza. Po roku 1945 radca Oddziału PGRP w Krakowie, następnie naczelnik Wydziału Prawnego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Współpracownik Okręgowej Komisji Arbitrażowej w Krakowie. Pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Profesor zwyczajny od roku 1969. Członek Komisji Nauk Prawnych Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Ojciec profesor Anny Walaszek-Pyzioł.
Aplikant - Józef Kokoszka (1914-1994)[154]
Pochowany w Katowicach, Cmentarz przy ulicy Francuskiej 26. W latach 1945-1946 dyrektor Tymczasowego Zarządu Państwowego w Katowicach. Od roku 1946 do 1951 kolejno; referent, naczelnik wydziału, wicedyrektor, likwidator Izby Przemysłowo-Handlowej w Katowicach. Od roku 1952 praktykował jako adwokat-radca prawny w Katowicach.


X. Podsumowanie
Jak widać na przykładzie powyższych biogramów bardzo trudno jest nakreślić zbiorowy portret urzędników referendarskich Prokuratorii Generalnej RP z roku 1938. Na uwagę zasługuje kilka liczb.

Z grona 191 pracowników referendarskich:
51, co stanowiło około 26%, w okresie powojennym uzyskało wpis na listy adwokackie i pracowało w zawodzie jako adwokaci, lub radcowie prawni. Najczęściej ich droga do palestry prowadziła przez pracę w organach zastępstwa procesowego (centralnych - Urząd Główny PGRP, Urząd Zastępstwa Prawnego, bądź terenowych – Oddziały PGRP, Zespoły Delegacyjne PGRP, Wydziały Prawne Prezydiów Wojewódzkich Rad Narodowych). Niemniej jednak część z nich uzyskiwała wpisy na listy adwokackie po wojnie, w latach 1945-1946.

3 osoby (Witold Bendetson, Zofia Wasilkowska, Juliusz Krzyżanowski), powołane zostały na sędziów Sądu Najwyższego. W tej grupie należy, w szczególności, wskazać na Zofię Wasilkowską, która oprócz sprawowania urzędu sędziowskiego była pierwszą w historii kobietą pełniącą urząd Ministra Sprawiedliwości.
8 osób na stałe związało się po wojnie z ośrodkami naukowymi , takimi jak Uniwersytet Jagielloński, Warszawski, Poznański, Łódzki, Szkołą Główną Planowania i Statystyki (Szkoła Główna Handlowa), uzyskując z czasem tytuły naukowe – profesorów nadzwyczajnych i zwyczajnych. Oprócz tego, część innych pracowników referendarskich pełniła czasowo rolę młodszych pracowników naukowych, w okresie przedwojennym, wojennym (oficjalnym i tajnym), jak powojennym – obok swojej codziennej pracy zawodowej.
8 osób w okresie powojennym związanych było z Państwowym Arbitrażem Gospodarczym, będąc arbitrami, urzędnikami, bądź współpracownikami Głównej, bądź Okręgowych Komisji Arbitrażowych.

Kilkoro z byłych urzędników referendarskich Prokuratorii bezpośrednio po wojnie, bądź likwidacji organów zastępstwa procesowego podjęło pracę w centralnych urzędach administracji państwowej (Zbigniew Rzepka – Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego, Helena Folejewska – Urząd Rady Ministrów, Stanisław Piotrowski, Zofia Wasilkowska – Ministerstwo Sprawiedliwości, Stanisław Gajewski – Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Witold Chwalewik – Ministerstwo Żeglugi i Handlu Zagranicznego).
Interesująca była możliwość prześledzenia losów migracji urzędników po roku 1945 z terenów które bezpośrednio po wojnie znalazły się poza obszarami Rzeczypospolitej. Chodzi o pracowników Oddziałów w Lwowie i Wilnie, którzy w wyniku decyzji pojałtańskich zmuszeni byli do opuszczenia swoich „małych ojczyzn”. Głównym miejscem Ich migracji i podejmowania pracy zawodowej były Katowice, Warszawa i Kraków, przy czym grupa lwowska osiadła w przeważającej części na terenie Górnego Śląska i Krakowa, zaś wileńska na terenie Mazowsza, Łodzi i Bydgoszczy.

Nieliczne wypadki przesiedlenia wewnętrznego wiązały się z faktem powoływania nowych placówek terenowych Prokuratorii w Łodzi, Bydgoszczy, Wrocławiu, Kielcach (Oddziały i Zespoły Delegacyjne).

Znamienne jest również, co szczególnie dotyczy grupy lwowskiej i wileńskiej, utrzymywanie kontaktów na niwie zawodowej i prywatnej byłych Pracowników Prokuratorii po wojnie, trwających częstokroć do Ich śmierci[155],[156].

Losy przedwojennej Prokuratorii Generalnej dowodzą, że najważniejsi są ludzie tworzący instytucję i to co zostawiają po sobie. Ludzie którzy po tragicznym wrześniu przystąpili do porządkowania dokumentacji w zbombardowanym i częściowo wypalonym Urzędzie Głównym. Ludzie którzy w przypadku kontynuacji pracy zawodowej w warunkach okupacyjnych starali się uzyskać zwolnienie z służby i zgodę Prezesa Bukowieckiego. Ludzie którzy w dwa lata po śmierci Prezesa spotkali się nad Jego grobem chcąc oddać mu ostatni hołd. Ludzie który w roku 1944 i 1945 organizowali na powrót całą Instytucję. Ludzie, którzy w roku 1951 weszli w skład organów zastępstwa prawnego. Ludzie, którzy przez całe swoje życie nieśli i przekazywali dalej ideały które zaszczepiono im w latach służby w Prokuratorii.





*Autor składa wyrazy podzięki Wszystkim, którzy przyczynili się do powstania i opublikowania powyższego opracowania, w tym nade wszystko Prezesowi Prokuratorii Generalnej RP, Radcom, Pracownikom, Rozmówcom (wskazanym w przypisach), Konsultantom naukowym.


 

[PRZYPISY]
[1] Dz.Pr.P.P. 1919, nr 14, poz. 181; Dekret w przedmiocie utworzenia Prokuratorji Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

[2] Dz.Pr.P.P. 1919, nr 65, poz. 390; Ustawa z dnia 31 lipca 1919 r. w przedmiocie utworzenia Prokuratorji Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

[3] Dz.U. 1924, nr 107, poz. 967; Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 9 grudnia 1924 r. o zmianie ustroju Prokuratorji Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

[4] Archiwum Akt Nowych, 2/10/0/2/667.

[5] Sprawozdanie Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej za rok 1938, s. 6-8

[6] Kalendarz informator sądowy na rok 1938, s. 255-258

[7] Dz.U. 1919, nr 75, poz. 433; Uchwała Rady Ministrów z dnia 28 sierpnia 1919 r. w przedmiocie ustroju i czynności Prokuratorji Generalnej.

[8] Dz.U. 1920, nr 73, poz. 502; Uchwała Rady Ministrów z dnia 17 czerwca 1920 r. w przedmiocie ustroju i czynności Oddziałów Prokuratorji Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

[9] Dz.U. 1922, nr 21, poz. 164 ze zm; Ustawa z dnia 17 lutego 1922 r. o państwowej służbie cywilnej.

[10]Sprawozdanie Prezesa Prokuratorii…1938, s. 6,

[11] Dz.U. 1925, nr 58, poz. 409; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 maja 1925 r. o aplikacji (służbie przygotowawczej) i zawodowych egzaminach referendarskich w Prokuratorji Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

[12] Dz.U. 1938, nr 33, poz. 289, art. 58c; Ustawa z dnia 4 maja 1938 r. - Prawo o ustroju adwokatury.

[13] Dz.U. 1928, nr 12, poz. 93, art. 83b; Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych.

[14] Dz.U. 1933, nr 102, poz. 780; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1933 r. o ustanowieniu tabeli stanowisk we władzach, urzędach, zakładach i instytucjach państwowych.

[15] Dz.U. 1933, nr 102, poz. 781; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1933 r. o zasadach zaszeregowania funkcjonarjuszów państwowych do grup uposażenia i automatycznego przechodzenia nauczycieli do wyższych grup uposażenia, o dodatkach lokalnych, funkcyjnych i służbowych oraz o umundurowaniu niższych funkcjonarjuszów państwowych.

[16] Dz.U. 1954, nr 25, poz. 93; Dekret z dnia 2 czerwca 1954 r. o zastępstwie sądowym władz, urzędów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych.

[17] https://www.gov.pl/web/prokuratoria/geneza-i-rozwoj-urzedu, stan na dzień 03.04.2022 r.

[18] https://www.gov.pl/web/prokuratoria/pracownicy-urzedu, stan na dzień 03.04.2022 r.

[19] https://www.gov.pl/web/prokuratoria/tworca-i-patron, stan na dzień 06.11.2021 r.

[20] K. Buczyński, P. Sosnowski, Prokuratoria Generalna 200 lat tradycji ochrony dobra publicznego, Warszawa 2016, s. 216-217

[21] „Życie Warszawy”, R. 15, 1958, nr 295, s. 7, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/70504/00076081_-_Zycie-Warszawy-R-15-1958-nr-295-4716-10-XII-_Sygn-P-10019.pdf, stan na dzień 06.11.2021 r.

[22] Archiwum Historii Mówionej, https://audiohistoria.pl/nagranie/2378-AHM_1190, stan na dzień 06.11.2021 r.

[23] A. Bereza, Sąd Najwyższy 1917-2017, Warszawa: Sąd Najwyższy i Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora” Toruń 2017, s. 326

[24] Teczka osobowa SN Warszawa, Nr 96/284

[25] M. Gemra, Antoni Kruczkiewicz, https://www.gov.pl/web/prokuratoria/antoni-kruczkiewicz, stan na dzień 02.04.2022 r.

[26] K. Żygulski, Jestem z lwowskiego etapu…, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1994

[27] Życie Warszawy, R14, 1957, nr. 283, s.8, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/70202/00075779_-_Zycie-Warszawy-R-14-1957-nr-283-4392-28-XI-_Sygn-P-10019.pdf, stan na dzień 06.11.2021 r.

[28] Teczka osobowa ORA Łódź, Nr 512

[29] Archiwum Akt Nowych, 2/3/0/8.2/64

[30] Teczka osobowa ORA Warszawa, Nr 300

[31] Instytut Pamięci Narodowej, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/111976, stan na dzień 06.11.2021 r.

[32] M. Zaborski, Fałszywy autorytet adwokatury polskiej. Rzecz o adwokacie Jerzym Nowakowskim (1912-1996), Warszawa „Głos Prawa” 2019, t. 2, nr 1 (3), poz. 16

[33] Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-wolinski-henryk, stan na dzień 06.11.2021 r.

[34] Palestra, 1986, nr.8(344), s.130-131, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Palestra/Palestra-r1986-t30-n8(344)/Palestra-r1986-t30-n8(344)-s129-132/Palestra-r1986-t30-n8(344)-s129-132.pdf, stan na dzień 08.04.2022 r.

[35] A. Bereza, Sąd Najwyższy 1917-2017, s. 328

[36] Teczka osobowa SN Warszawa, Nr 40/521

[37] K. Buczyński, P. Sosnowski, Prokuratoria Generalna 200 lat tradycji ochrony dobra publicznego, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, s. 218

[38] Polski Słownik Biograficzny, Tom XXVII, s. 277

[39] A. Bereza, Sąd Najwyższy 1917-2017…, s. 271-272

[40] Informacja uzyskana od siostrzenicy Marii Lutostańskiej-Penno, Pani profesor Marii Widerszal-Bazyl 27.01.2022 r.

[41] Instytut Pamięci Narodowej, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/651330, stan na dzień 06.11.2021 r.

[42]A. Redzik, „Poczet Jurystów i Ekonomistów”: Szymon Rundstein – patron „Głosu Prawa” 2020, „Głos Prawa” 2020, t. 3, nr 1 (5), poz. 16.

[43] Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej Toruń, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/200992/edition/202659/content, stan na dzień 06.11.2021 r.

[44] E. Chrabonszczewska, A. Waszkiewicz, Mirosław Orłowski: dziekan w latach 1949–1952, [w:] Z dziejów Wydziału Handlu Zagranicznego i Kolegium Gospodarki Światowej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie:
Siedemdziesięciolecie 1949–2019, M. Szostak (red.), Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH 2019, s. 361-370

[45] W. Grabowski, Kurierzy cywilni („kociaki”) na spadochronach. Zarys problematyki [w:] „Zeszyty Historyczne ; Si vis pacem, para bellum : bezpieczeństwo i polityka Polski” Częstochowa 2013, T. 12, s. 176

[46] Stanisław Ehrilch [w:] Kto jest kim w Polsce 1984, Warszawa, Wydawnictwo Interpress 1984, s. 194

[47] Abe, Witold Chwalewik (1900-1985) [w:] „Literatura na świecie”, Warszawa 1987, nr 3 (186), s. 370-372

[48] S. Kalembka (red.), Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945-1994 : materiały do biografii, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1995, s. 137

[49] A. Bereza, Sąd Najwyższy 1917-2017…, s. 278

[50] Teczka osobowa SN Warszawa, Nr 694

[51] Teczka osobowa ORA Warszawa, 1761

[52] Teczka osobowa ORA Kraków

[53] Teczka osobowa ORA Warszawa, 2751

[54] M. Zaborski, Fałszywy autorytet adwokatury polskiej….

[55] Muzeum Wojska Polskiego, http://ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl/wpis/6978, stan na dzień 06.11.2021 r.

[56] Palestra, 1982, nr. 6-7(294-295), s.59-72, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Palestra/Palestra-r1982-t26-n6_7(294_295)/Palestra-r1982-t26-n6_7(294_295)-s59-72/Palestra-r1982-t26-n6_7(294_295)-s59-72.pdf, stan na dzień 06.11.2021 r.

[57] Instytut Książki, https://instytutksiazki.pl/aktualnosci,2,zmarl-ryszard-matuszewski,2738.html, stan na dzień 02.04.2022 r.

[58] Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, http://sppwarszawa.pl/czlonkowie/ryszard-matuszewski/, stan na dzień 02.04.2022 r.

[59] Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, https://sprawiedliwi.org.pl/node/7118, stan na dzień 06.11.2021 r.

[60] Bronisław Minc [w:] Kto jest kim w Polsce 1984, Warszawa, Wydawnictwo Interpress 1984, s. 626

[61] Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej Toruń, https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/159952/edition/162336/content, stan na dzień 06.11.2021 r.

[62] Teczka osobowa ORA Warszawa, 410

[63] Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/content/haniki-tadeusz, stan na dzień 06.11.2021 r.

[64] Archiwum Akt Nowych, 2/3/0/8.6/83

[65] A. Bereza, Ścieżki kariery prawniczej sędziów okręgowych w Zamościu w niepodległym Państwie Polskim (do 31 grudnia 1928 r.), [w:] „Z Dziejów Prawa”, Katowice 2019, T. 12 (20), s. 475-493

[66] Teczka osobowa ORA Gdańsk, K.W. 3/48

[67] Dziennik Bałtycki, RXXXVI, 1980, nr. 113, s.5, http://www.bibliotekacyfrowa.eu/Content/46115/40366.pdf, stan na dzień 07.11.2021 r.

[68] Muzeum Wojska Polskiego, http://ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl/wpis/3205, stan na dzień 07.11.2021 r.

[69] Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości, Nr 15, 1927 r., s. 306, http://pbc.biaman.pl/Content/23634/Dziennik%20Urzedowy%20Nr%2015%20%201927r..pdf, stan na dzień 09.04.2022 r.

[70] Instytut Adama Mickiewicza, https://culture.pl/pl/tworca/tadeusz-zygfryd-kassern. Stan na dzień 07.11.2021 r.

[71] V. Kostka, Tadeusz Kassern, [w:] Kompozytorzy polscy 1918-2000. Tom II Biogramy, Gdańsk; Warszawa: Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. S. Moniuszki, 2005

[72] Jan Gibas [w:] Encyklopedia Konspiracji Wielkopolskiej 1939-1945, Poznań, Instytut Zachodni 1998, s. 174-175

[73] Teczka osobowa ORA Opole, Nr 44

[74] Teczka osobowa ORA Bydgoszcz, 2/586

[75] R. Sierchuła, Historia człowieka myślącego Lech Karol Neyman (1908-1948) Biografia polityczna, Łomianki: LTW 2013, s.  29-38

[76] Teczka osobowa ORA Poznań

[77] Teczka osobowa ORA Gdańsk, Nr 413/1951

[78] Biblioteka Jagiellońska, 224649 III Kow-Krz 60, https://polona.pl/item/dr-alfred-kraus-dlugoletni-wiceprezes-oddzialu-prokuratorii-generalnej-w-krakowie,MTI3OTQ4NDE2/0/#info:metadata, stan na dzień 08.11.2021 r.

[79] Biblioteka Jagiellońska, 224649 III Pig-Pon 62 ,https://polona.pl/item/dr-feliks-plazek-wiceprezes-oddz-prokuratorii-generalnej-r-p-w-krakowie-literat,MTMyMDg4NjYx/0/#info:metadata, stan na dzień 08.11.2021 r.

[80] S. Płażek jr, Reaktywacja Prokuratorii Generalnej w latach 1980-2005, [w:] Wkład krakowskiego i ogólnopolskiego środowiska prawniczego w budowę podstaw ustrojowych III Rzeczpospolitej (1980-1994) : projekty i inicjatywy ustawodawcze, ludzie, dokonania i oceny, Kraków : Księgarnia Akademicka, 2018, s. 179-182, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/248121/plazek_reaktywacja_prokuratorii_generalnej_w_latach_1980_2005_2018.pdf?sequence=1&isAllowed=y, dostęp 24.04.2022 r.

[81] Teczka osobowa ORA Kraków

[82] Informacja Zespołu Informacji i PR Banku Gospodarstwa Krajowego  z dnia 07.07.2021 r.

[83] Teczka osobowa ORA Kraków, 722

[84] Teczka osobowa ORA Kraków

[85] Teczka osobowa ORA Kraków

[86] B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Adam Szpunar (1913-2002), [w:] 70 Lat Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego, A. Liszewska i A. Pikulska-Radomska (red.), Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2015, s. 177-181

[87] Teczka osobowa UŁ Łódź

[88] A. Oklejak, Władysław Siedlecki (1911-1998) [w:] Złota księga Wydziału Prawa i Administracji, Kraków : Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2000, s. 423-426, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/148152/oklejak_wladyslaw_siedlecki_1911-1998_2000.pdf.pdf?sequence=1&isAllowed=y, stan na dzień 08.11.2021

[89] Komitet ds. Opieki nad Grobami Profesorów UJ, https://in-memoriam.uj.edu.pl/lista-pamieci?p_p_id=56_INSTANCE_iqXS3KIq9Mfb&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-3&p_p_col_pos=2&p_p_col_count=3&osoba=140346861, stan na dzień 02.04.2022 r.

[90] Z. Romek, Zapomniany historyk - Stanisław Śreniowski (1912–1957), [w:] „Klio polska. Studia i materiały z dziejów historiografii w XIX–XX wieku”, Warszawa 2012, t. 6, s. 75-99

[91] Teczka osobowa UŁ Łódź, DSP-120

[92] Palestra, 1964, nr. 6(78), s. 9, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Palestra/Palestra-r1964-t8-n6(78)/Palestra-r1964-t8-n6(78)-s6-12/Palestra-r1964-t8-n6(78)-s6-12.pdf, stan na dzień 08.11.2021 r.

[93] Biblioteka Narodowa, II 1.266.803 A, https://polona.pl/item/czy-wiesz-kto-to-jest,NDQzNTA1Mw/3/#info:metadata , s. 648, stan na dzień 23.11.2022 r.

[94] Informacja Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie

[95] Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, http://gosciniec.pttk.pl/14_2004/index.php?co=058, stan na dzień 09.11.2021 r.

[96] Teczka osobowa ORA Katowice

[97] Teczka osobowa ORA Kraków

[98]R. Dyrcz, R. Kotarba, Spuścizna Wincentego Heina, [w:] Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej 3,  Warszawa 2010, s. 117-146, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Przeglad_Archiwalny_Instytutu_Pamieci_Narodowej/Przeglad_Archiwalny_Instytutu_Pamieci_Narodowej-r2010-t3/Przeglad_Archiwalny_Instytutu_Pamieci_Narodowej-r2010-t3-s117-146/Przeglad_Archiwalny_Instytutu_Pamieci_Narodowej-r2010-t3-s117-146.pdf, stan na dzień 02.04.2022 r.

[99] Informacja uzyskana od syna dr Heleny Bogaczewskiej, Pana Andrzeja Bogaczewskiego 16.08.2021 r.

[100] Teczka osobowa SO Katowice

[101] Biblioteka Jagiellońska, 224649 III A 46, https://polona.pl/item/dr-praw-zbigniew-artzt-referendarz-generalnej-prokuratorii-w-krakowie-zginal-rozstrzelany,MTI2OTIzODI4/0/#info:metadata, stan na dzień 09.11.2021 r.

[102] Teczka osobowa ORA Katowice, U. 10

[103] Teczka osobowa ORA Katowice, C. 67

[104] Polski Słownik Biograficzny, Tom XXI, s. 521-522

[105] Biblioteka Narodowa, II 1.266.803 A, https://polona.pl/item/czy-wiesz-kto-to-jest,NDQzNTA1Mw/3/#info:metadata, s. 497, stan na dzień 23.11.2022 r.

[106] Teczka osobowa ORA Gdańsk, 551/54

[107] B. Bojarska, Piaśnica : miejsce martyrologii i pamięci : z badań nad zbrodniami hitlerowskimi na Pomorzu. Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1989

[108] M.Tarkowski, Adwokatura Wileńska 1918-1939, Sopot: Arche s.c. 2014

[109] Zeszyty Katyńskie nr 6 – „Zbrodnia nie ukarana, Katyń-Twer-Charków”, 1996 r., s. 159, https://katyn.ipn.gov.pl/kat/bibliografia-i-mediatek/publikacje-artykuly/3646,dok.html , stan na dzień 10.11.2021 r.

[110] H. Obiezierska, Jedno życie prywatne na tle życia narodu polskiego w wieku XX, Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, 1995

[111] Teczka osobowa ORA Bydgoszcz

[112] M. Gemra, Konstanty Cierpiński, https://www.gov.pl/web/prokuratoria/konstanty-cierpinski, stan na dzień 02.04.2022 r.

[113] K., S., W., J. Cierpińscy, W Wielkich Zacharyszkach i Wilnie, Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej 2005

[114] Teczka osobowa ORA Bydgoszcz

[115] Teczka osobowa ORA Katowice, W. 133

[116] Teczka osobowa RDLP Łódź 112

[117] Informacje Archiwów UJ, UW, SGH, PAN

[118] T. Mołdawa, Ludzie władzy 1944-1991, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1991, s. 180

[119] P. M. Żukowski, Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. II: 1780-2014, red. D. Malec, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2014

[120] Teczka osobowa Archiwum Rady Ministrów

[121] Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, https://cmentarzlyczakowski.pl/karty-nagrobkow/karol-hamerski-wiktor-hamerski-jan-witkiewicz/, stan na dzień 11.11.2021 r.

[122] Archiwum Akt Nowych, 2/3/0/8.2/64

[123] Polski Słownik Biograficzny, Tom IX, s. 261-262

[124] A. Redzik, Prokuratoria Skarbu we Lwowie – Prokuratoria Generalna RP oddział we Lwowie. Szkic o dziejach instytucji, [w:] Lwów: miasto – społeczeństwo – kultura, t. VII – Urzędy, urzędnicy, instytucje. Studia z dziejów Lwowa pod red. Kazimierza Karolczaka i Łukasza T. Sroki, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego 2010, s. 144-156

[125]A. Redzik, Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w okresie Drugiej Rzeczypospolitej i w czasie II wojny

Światowej, [w:] Prace Komisji Historii Nauki Polskiej Akademii Umiejętności, t. X, Kraków: 2010, s. 136, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Prace_Komisji_Historii_Nauki_PAU/Prace_Komisji_Historii_Nauki_PAU-r2010-t10/Prace_Komisji_Historii_Nauki_PAU-r2010-t10-s111-152/Prace_Komisji_Historii_Nauki_PAU-r2010-t10-s111-152.pdf, stan na dzień 03.04.2022 r.

[126] Archiwum Akt Nowych, 2/3/0/8.2/64

[127] Instytut Pamięci Narodowej, https://indeksrepresjonowanych.pl/int/wyszukiwanie/94,Wyszukiwanie.html, stan na dzień 11.11.2021 r.

[128] A. Redzik, Prokuratoria Skarbu we Lwowie – Prokuratoria Generalna RP…, s. 144-156

[129] Archiwum Akt Nowych, 2/3/0/8.2/64

[130] https://pochodzimyzelwowa.pl/wladyslaw-szydlowski/, stan na dzień 11.11.2021 r.

[131] Instytut Pamięci Narodowej, https://indeksrepresjonowanych.pl/int/wyszukiwanie/94,Wyszukiwanie.html, stan na dzień 11.11.2021 r.

[132] A. Redzik, Prokuratoria Skarbu we Lwowie – Prokuratoria Generalna RP…, s. 144-156

[133] Ibidem

[134] Archiwum Akt Nowych, 2/3/0/8.2/64

[135] A. Redzik, Prokuratoria Skarbu we Lwowie – Prokuratoria Generalna RP…, s. 144-156

[136] https://www.lwow.home.pl/rocznik/prawo39-45.html, stan na dzień 11.11.2021 r.

[137] Biblioteka Jagiellońska, 224649 III Ha-Hyt 73, https://polona.pl/item/wiktor-hillbricht-doktor-praw-zmarl-dnia-30-listopada-1953-r,MTMyMjI3NzE4/0/#info:metadata, stan na dzień 11.11.2021 r.

[138] Muzeum Wojska Polskiego, http://ksiegicmentarne.muzeumkatynskie.pl/wpis/6109, stan na dzień 11.11.2021 r.

[139] Komitet ds. Opieki nad Grobami Profesorów UJ, https://in-memoriam.uj.edu.pl/lista-pamieci?p_p_id=56_INSTANCE_iqXS3KIq9Mfb&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-3&p_p_col_pos=2&p_p_col_count=3&osoba=140332262, stan na dzień 11.11.2021 r.

[140] A. Redzik, Waligórski Marian Teodor (1903–1953), [w:] Słownik Biograficzny Adwokatów Polskich Tom III (zmarli w latach 1945-2010) Zeszyt 1, A. Redzik (red.), Warszawa 2018, s. 587-589

[141] https://www.thegazette.co.uk/London/issue/41983/page/1925, stan na dzień 11.11.2021 r.

[142] Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, https://sztetl.org.pl/en/biographies/5059-rosmarin-seweryn, stan na dzień 11.11.2021 r.

[143] Teczka osobowa ORA Rzeszów

[144] Teczka osobowa ORA Katowice, Z. 88

[145] Informacja profesor Marii Anny de Abgaro Zachariasiewicz z dnia 12.09.2021 r.

[146] Teczka osobowa ORA Katowice, Z. 88

[147] Teczka osobowa SO Katowice

[148] Teczka osobowa ORA Katowice, D. 98

[149] Teczka osobowa ORA Katowice, 37

[150] http://www.canadianpolishinstitute.org/board/presidents.html, stan na dzień 11.11.2021 r.

[151] A.Brożek, Turek Wiktor, [w:] Słownik historyków polskich, Maria Prosińska-Jackl (red.), Warszawa: Wiedza Powszechna 1994

[152] Archiwum Akt Nowych, 2/1354/0/2.2.11/CK XX/15702

[153] Komitet ds. Opieki nad Grobami Profesorów UJ, https://in-memoriam.uj.edu.pl/lista-pamieci?p_p_id=56_INSTANCE_q9Wikq7zXoNB&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-3&p_p_col_count=3&osoba=140304818, stan na dzień 11.11.2021 r.

[154] Teczka osobowa ORA Katowice, K. 283

[155] Informacja profesor Marii Anny de Abgaro Zachariasiewicz z 12.09.2021 r.

[156] Informacja profesor Barbary Zwierko-Pastuszewskiej z 01.03.2022 r.